Κατηγορία μνημείου

Πρόσωπο

Νομός

Πόλη

Προτομή Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου

Η προτομή του πρωτεργάτη της Φιλικής Εταιρείας και αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου, κατασκευασμένη από ορείχαλκο, έργο του γλύπτη Θεόδωρου Παπαγιάννη, ανεγέρθηκε στην πλατεία Φιλικής Εταιρείας στο Κολωνάκι το 1990.

Την πρωτοβουλία για την ανέγερση της προτομής του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου είχαν πολιτιστικοί σύλλογοι της Ανδρίτσαινας, τόπου καταγωγής του αγωνιστή, και της ευρύτερης περιοχής Ηλείας. Ειδικότερα, στην πρωτοβουλία συνέπραξαν ο Σύλλογος των εν Αθήναις Ανδριτσάνων, ο Σύλλογος των Ολυμπίων, ο Εξωραϊστικός Σύλλογος Ανδρίτσαινας και ο Σύλλογος Νέων Ανδρίτσαινας. Η κατασκευή του μνημείου, χρηματοδοτήθηκε από το Γραικιώτειο Ίδρυμα επί προεδρίας του Ανδριτσάνα Δημητρίου Γραικιώτη. Το σκεπτικό και ιστορικό της ανέγερσης του συγκεκριμένου μνημείου παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, δημιουργώντας τόσο για το ίδιο το μνημείο μεμονωμένα, όσο και συνολικά για την τοποθεσία της πλατείας Φιλικής Εταιρείας ένα πεδίο συμβολικών συγκρούσεων της δημόσιας μνήμης, μια αφορμή αντιπαράθεσης ιστορικών και ιστοριοδιφικών απόψεων (Πηγή 2). Αρχικώς λοιπόν, για την ανάγκη ανέγερσης του μνημείου είχαν διατυπωθεί δημόσια πιέσεις από εκπροσώπους των πολιτιστικών συλλόγων Ανδρίτσαινας, κυρίως δε εκ μέρους του Συλλόγου των εν Αθήναις Ανδριτσάνων. Ειδικότερα, σχετική επιστολή-παρέμβαση του Αλκιβιάδη Κυριλλόπουλου, τότε προέδρου του Συλλόγου των εν Αθήναις Ανδριτσάνων, είχε δημοσιευθεί στον ημερήσιο Τύπο της εποχής, τονίζοντας την αναγκαιότητα απόδοσης τιμών στον Π. Αναγνωστόπουλο μέσω της συμπερίληψής του μεταξύ των τιμώμενων προσώπων-ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας, στην ομώνυμη πλατεία του Κολωνακίου (Πηγή 3). Πέρα από το συγκεκριμένο άρθρο, και σε πανηγυρικούς λόγους κατά την ημέρα των αποκαλυπτηρίων του μνημείου, αναπαράγονται κάποιες παλαιότερες ιστορικές και απομνημονευματικού χαρακτήρα απόψεις, κυρίως του 19ου και πρώιμου 20ού αιώνα (όπως ενδεικτικά των Ι. Φιλήμονα, Χριστόφορου Περραιβού, Ημερολόγιο του Αγώνος, έκδ. Ιστορικής &Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος), σύμφωνα με τις οποίες ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος και όχι ο Εμμανουήλ Ξάνθος ήταν το τρίτο από τα ιδρυτικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Υπό αυτό το πρίσμα, στην συλλογιστική των συγκεκριμένων πανηγυρικών, η ανέγερση του μνημείου εκλήφθηκε ως «αποκατάσταση μιας ιστορικής πλαστογραφίας» χωρίς ωστόσο να λείπουν και διατυπώσεις που λειτουργούσαν ενοποιητικά και σε μια προσπάθεια ιστορικής αποκατάστασης των σχέσεων των δύο Φιλικών (Πηγή 4). Πρέπει ωστόσο να επισημανθεί ότι αναφορικά με τα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας, τα πορίσματα της σύγχρονης ακαδημαϊκής ιστορίας διαφέρουν, χωρίς ωστόσο να υποβαθμίζεται ο πρωταγωνιστικός ρόλος που διαδραμάτισε ο Π. Αναγνωστόπουλος στην Φιλική Εταιρεία ιδίως από το 1818 κι έπειτα (Πηγή 5).

 ΑΚΡΙΒΗΣ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ [ΠΕΡΙΟΧΗ]

Αθήνα, Πλατεία Φιλικής Εταιρίας (Πλατεία Κολωνακίου)

plateia kolonakiou

Η τελική θέση του μνημείου στην πλατεία υπήρξε επίσης αποτέλεσμα έντονων διαπραγματεύσεων και πιέσεων της επιτροπής του έργου προς τις υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων και προσωπικά προς τον δήμαρχο Νικόλαο Γιατράκο (Πηγή 6). Η αρχική υπόδειξη των δημοτικών υπηρεσιών ήταν η προτομή να τοποθετηθεί σε εσοχή της οδού Αναγνωστοπούλου, πρόταση που προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις στους εκπροσώπους των πολιτιστικών συλλόγων, έως και σκέψεις για υπαναχώρηση από την συνολική ανέγερση μέχρι την επιλογή κατάλληλου σημείου (Πηγή 7). Τελικώς το μνημείο ανεγέρθηκε στην σημερινή του θέση ύστερα από ανάληψη πρωτοβουλίας εκ μέρους των συλλόγων και κατασκευής του βάθρου με ίδια μέσα και πόρους. Τα εγκαίνια του μνημείου, το οποίο φιλοτέχνησε ο γλύπτης Θεόδωρος Παπαγιάννης, πραγματοποιήθηκαν στις 2 Δεκεμβρίου 1990, παρουσία του τότε δημάρχου Αθηναίων Νικόλαου Γιατράκου και εκπροσώπων της κυβέρνησης (Πηγή 1).

Πλησίον της προτομής Αναγνωστόπουλου είναι τοποθετημένη η προτομή του Εμμανουήλ Ξάνθου, ενώ σε σειρά, επί της οδού Πατριάρχου Ιωακείμ, είναι τοποθετημένες οι προτομές των Νικόλαου Σκουφά (αριστερά) και Αθανάσιου Τσακάλωφ (δεξιά), καθώς και ανάμεσά τους η προτομή του Αλέξανδρου Υψηλάντη η οποία εδράζεται σε βάθρο με Αναθηματική Επιγραφή της Φιλικής Εταιρείας. Τα παραπάνω μνημεία, που έχουν ανεγερθεί μεταξύ των ετών 1930-2014, συγκροτούν έτσι έναν μνημειακό τόπο για τη Φιλική Εταιρεία.

Κατά το 2003, η έναρξη των έργων ανάπλασης της πλατείας είχε ως αποτέλεσμα την προσωρινή απομάκρυνση των προτομών Π. Αναγνωστόπουλου και Ε. Ξάνθου από το σημείο (Πηγή 8). Η μετακίνηση είχε πυροδοτήσει κάποιες προτάσεις εκ μέρους του τότε Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας & Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ) για ανέγερση Στήλης με τα ονόματα των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας, έναντι επανατοποθέτησης των προτομών (Πηγή 9), όπως και σχετικές ερωτήσεις βουλευτών στην Βουλή (Πηγή 10). Οι προτάσεις αυτές προκάλεσαν την εκ νέου αντίδραση των μελών των πολιτιστικών συλλόγων Ολυμπίας και Ανδρίτσαινας και παρεμβάσεις προς τις αρμόδιες αρχές. Τελικώς, τα δύο μνημεία επέστρεψαν αυτούσια στην πλατεία, γεγονός που εορτάστηκε με τιμητικές εκδηλώσεις και κατάθεση στεφάνων, πρωτοβουλία των συλλόγων (Πηγή 11). Αναφορικά με την εικαστική αναπαράσταση του Αναγνωστόπουλου, ο ίδιος αποδίδεται από τον γλύπτη Θεόδωρο Παπαγιάννη με προσεγμένη εμφάνιση και ευρωπαϊκού τύπου, επίσημη ενδυμασία, φορώντας σακάκι, πουκάμισο και παπιγιόν. Η μορφή του αποδίδεται στιβαρή, σοβαρή και αποφασιστική προκαλώντας συμβολικούς συνειρμούς για την συνωμοτική και επιτελική δράση του στην οργάνωση της Ελληνικής Επανάστασης και του Αγώνα. Τέλος, το βάθρο της προτομής είναι κατασκευασμένο από πελεκητό μάρμαρο αποδίδοντας στο μνημείο μια τραχύτητα.

 

 

ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ

 

 

Πρόσοψη βάθρου: Π. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΦΙΛΙΚΟΣ / ΕΞ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΗΣ.

Δεξιά πλευρά βάθρου: ΔΩΡΕΑ / ΓΡΑΙΚΙΩΤΙΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ / ΠΡΟΕΔΡ. Δ. ΓΡΑΙΚΙΩΤΗ / - ΜΕΡΙΜΝΗ ΤΩΝ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ / ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΗΣ. Στην ίδια πλευρά έχει τοποθετηθεί ένθετη πινακίδα από plexiglass που μνημονεύει την συντήρηση του μνημείου από τις υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων (περ.2013-2014)

Αριστερή πλευρά βάθρου: Θ. ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ



 

ΛΟΙΠΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

 

ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ / ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

  1. Βλ. Πρόσκληση στην τελετή των αποκαλυπτηρίων, δημοσιευμένη στο Ακριβή Δερεχάνη-Σταυροπούλου, Ο Σύλλογος Ολυμπίων στο διάβα τριών αιώνων, Αθήνα 2010, σελ.397
  2. Βλ. Ζέφυρος Καυκαλίδης «Πώς και γιατί ο Υψηλάντης πήρε τη θέση του Ξάνθου», Εφημερίδα των Συντακτών (ΕΦΣΥΝ), προσβάσιμο στο https://www.efsyn.gr/nisides/212604_pos-kai-giati-o-ypsilantis-pire-ti-thesi-toy-xanthoy (ημερομηνία ανάκτησης 05/03/2020)
  3. Άλκης Κυριλλόπουλος, «Δια την ιστορική Αλήθεια», εφ. Καθημερινή, 27/11/1990, σελ.11.
  4. Βλ. Ακριβή Δερεχάνη-Σταυροπούλου, Ο Σύλλογος Ολυμπίων στο διάβα τριών αιώνων, Αθήνα 2010, σελ. 390-393.
  5. Παναγιώτης Μιχαηλάρης, Οι Φιλικοί. Εμμανουήλ Ξάνθος, Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, Γρηγόριος Δικαίος, Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ, Σειρά Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας, εφ. Τα Νέα, Αθήνα 2009, σελ. 61-82.
  6. Ακριβή Δερεχάνη-Σταυροπούλου, Ο Σύλλογος,…ό.π., σελ. 392-393.
  7. Στο ίδιο, σελ. 395-396.
  8. Βλ. και Ζέτα Αντωνοπούλου, Τα γλυπτά της Αθήνας. Υπαίθρια Γλυπτική 1834-2004, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα 2003, σελ.169.
  9. Ακριβή Δερεχάνη-Σταυροπούλου, Ο Σύλλογος,…ό.π, σελ. 452-453.
  10. Ζέφυρος Καυκαλίδης «Πώς και γιατί ο Υψηλάντης…ό.π.
  11. Ακριβή Δερεχάνη-Σταυροπούλου, Ο Σύλλογος,…ό.π, σελ. 453.

 

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

 

end faq