Ο ορειχάλκινος ανδριάντας του Ιωάννη Μακρυγιάννη (1797-1864) είναι τοποθετημένος στη συμβολή των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Βύρωνος στην Πλάκα. Είναι έργο του γλύπτη Γιάννη Παππά φιλοτεχνημένο στα 1989 ενώ έχει ύψος 2,20 μέτρα. Ο Μακρυγιάννης αποδίδεται με τα πόδια του σε διάσταση, αναδύοντας αποφασιστικότητα και δυναμισμό προ της μάχης, με το αριστερό του πόδι σε προβολή. Στο δεξί του χέρι κρατάει το σπαθί, ενώ το αριστερό ακουμπά στη φουστανέλα. Το στήθος του είναι προτεταμένο και το βλέμμα του αυστηρό, ατενίζει προς τα εμπρός. Ο ανδριάντας εδράζεται σε χαμηλό κυβόσχημο βάθρο (Πηγή 18).

Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου έγιναν στις 26 Μαρτίου 1996 από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο (Πηγή 1). Ο ανδριάντας υπήρξε αποτέλεσμα πρωτοβουλίας και μετέπειτα δωρεάς της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος προς τον Δήμο Αθηναίων. Ειδικότερα, με αφορμή την έκδοση του χειρογράφου Οράματα και Θάματα του Μακρυγιάννη από το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) το έτος 1983, ο τότε διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Στέλιος Παναγόπουλος επισημαίνοντας κατά τον λόγο του την απουσία μνημείων αφιερωμένων στον Μακρυγιάννη, είχε δεσμευτεί για την ανάληψη σχετικής πρωτοβουλίας ανέγερσης προτομής (Πηγή 2). Τρία χρόνια αργότερα, το Δημοτικό Συμβούλιο Δήμου Αθηναίων έλαβε απόφαση αποδοχής της δωρεάς της Εθνικής Τράπεζας με την υπ’ αριθμ. 39/86 πράξη του (συνεδρίαση 13ης Ιανουαρίου 1986) ορίζοντας παράλληλα την θέση ανέγερσης του μνημείου μπροστά από το κεντρικό κτίριο του πρώην στρατοπέδου Μακρυγιάννη (κτίριο Weiler) (Πηγή 3). Είχαν προηγουμένως λάβει σχετικές αποφάσεις τα συμβούλια Α΄ και Γ΄ Δημοτικού Διαμερίσματος Δήμου Αθηναίων, ενώ είχε προηγηθεί και σχετική γνωμοδότηση της Επιτροπής Σχεδίου Πόλεως Δήμου Αθηναίων (Πηγή 4).

Η αλλαγή δημοτικής αρχής το 1986 και η ανάληψη της δημαρχίας από τον Μιλτιάδη Έβερτ επέφερε τροποποίηση στον αρχικό σχεδιασμό του μνημείου από την απελθούσα δημοτική Αρχή Δημητρίου Μπέη. Ο νέος δήμαρχος, με επιστολή του προς τον διοικητή της Εθνικής Τράπεζας στις 9 Μαρτίου 1987 ζητούσε αφενός να μεταβληθεί η μορφή του μνημείου Μακρυγιάννη από προτομή σε ανδριάντα, για λόγους μεγαλύτερης λαμπρότητας και απόδοσης τιμής στο πρόσωπο του στρατηγού, ενώ πρότεινε παράλληλα να αλλάξει ο χώρος ανέγερσης και ο ανδριάντας να τοποθετηθεί στην πλατεία Συντάγματος με το σκεπτικό ότι το μνημείο θα λάμβανε πιο περίοπτη θέση στον αστικό ιστό (Πηγή 5). Η Τράπεζα αποδέχτηκε τις προτεινόμενες αλλαγές, γεγονός που προκάλεσε νέα συνεδρίαση και απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου στις 22 Ιουνίου 1987 (Πηγή 6). Στη συνεδρίαση, ο Μιλτιάδης Έβερτ παρουσίασε μια γενικότερη συλλογιστική γύρω από τα μνημεία του 1821 στην Αθήνα, -επηρεασμένη εμφανώς από το κλίμα της εποχής και το πλέγμα έντασης των ελληνοτουρκικών σχέσεων-, θεωρώντας ότι εκείνα έπρεπε να τοποθετούνται σε κεντρικά σημεία της πόλης, και δη με βάση τον άξονα πλατείας Συντάγματος – πλατείας Ομονοίας: «Δεύτερον νομίζω ότι είναι μεγάλο σφάλμα όταν μάλιστα κινδυνεύουμε από τον επεκτατισμό της Τουρκίας, να μην θυμόμαστε, να μην χειροκροτούμε, να μην φέρνουμε στη μνήμη των νέων γενεών εκείνους οι οποίοι αγωνίστηκαν κατά του Τουρκικού ζυγού» (Πηγή 7). Στην ίδια λοιπόν προοπτική, πέραν της ανέγερσης του ανδριάντα Μακρυγιάννη στην πλατεία Συντάγματος πρότεινε στο Σώμα την μετακίνηση του έφιππου ανδριάντα Καραϊσκάκη από το Ζάππειο σε μία από τις δύο κεντρικές αυτές πλατείες: «Σήμερα στο κέντρο της Αθήνας υπάρχει το άγαλμα του Κολοκοτρώνη και δυστυχώς υπάρχει και το άγαλμα του Καραϊσκάκη, το οποίο είναι τοποθετημένο μέσα στα δέντρα και κανείς δεν το βλέπει» (Πηγή 8). Στην ίδια συνεδρίαση, πέρα από την τοποθέτηση Έβερτ, ενδιαφέρον παρουσιάζει η στάση του τότε προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Νικόλαου Γιατράκου, ο οποίος εναντιώθηκε συνολικά στην ανέγερση του μνημείου με αιχμές κατά της συνεισφοράς του Μακρυγιάννη στην Ελληνική Επανάσταση: «Επειδή δεν πρόκειται να συμφωνήσω με την πρόταση, θα δώσω λευκή ψήφο κύριοι συνάδελφοι, διότι προσωπικά έχω μια ευαισθησία στην Ελληνική ιστορία της παλιγγενεσίας και επειδή δεν έχω καιρό να σας εκθέσω τους λόγους, έχω αντίρρηση σοβαρότατη για τον ρόλο και την προσφορά του Μακρυγιάννη στον αγώνα…» (Πηγή 9).

Τελικώς, παρά τις διαφωνίες, το Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε να αποδεχθεί το έργο και επιφυλάχθηκε να ορίσει σε άλλη συνεδρίαση την τριμελή επιτροπή που θα προσδιόριζε την ακριβή θέση του μνημείου. Ο ορισμός της επιτροπής, όπως αποτυπώνεται στις πηγές, άργησε να συντελεστεί, γεγονός που «πάγωσε» προσωρινά την πορεία ανέγερσης του ανδριάντα. Ο ανδριάντας ολοκληρώθηκε από τον γλύπτη το 1989 χωρίς ωστόσο να τοποθετηθεί σε κάποιο σημείο. Η διοίκηση της Εθνικής Τράπεζας με νεότερη επιστολή της προς τη Διεύθυνση Σχεδίου Πόλεως Δήμου Αθηναίων στις 30 Αυγούστου 1991, επανέφερε την πρότασή της για τοποθέτηση του μνημείου στην Πλάκα, με τη σύμφωνη γνώμη του γλύπτη, ειδικώς στη συμβολή των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Θρασύλλου (Πηγή 10). Το Συμβούλιο Α΄ Διαμερίσματος Δήμου Αθηναίων έλαβε σχετική απόφαση με την υπ’ αριθμ. 187/91 πράξη, ορίζοντας ωστόσο ότι η τοποθέτηση στο σημείο θα ήταν προσωρινή και το μνημείο θα μεταφερόταν στις εγκαταστάσεις του πρώην στρατοπέδου Μακρυγιάννη μόλις ολοκληρώνονταν οι εργασίες ανακαίνισής τους (Πηγή 11). Στη συγκεκριμένη συνεδρίαση καταγράφηκαν σημαντικές διαφωνίες εκ μέρους κάποιων συμβούλων, εξαιτίας της ύπαρξης δημόσιων τουαλετών σε παρακείμενο σημείο της τοποθεσίας, γεγονός που θεωρήθηκε προσβλητικό για το τιμώμενο πρόσωπο και το μνημείο (Πηγή 12). Παρά ταύτα, η απόφαση του Διαμερισματικού Συμβουλίου δεν εφαρμόστηκε λόγω διαφωνίας της Διεύθυνσης Σχεδίου Πόλεως με την επιλογή της θέσης και το Δημοτικό Συμβούλιο Δήμου Αθηναίων με νέα του απόφαση (υπ. αριθμ.1153 /92) όρισε ως τελική θέση του μνημείου την συμβολή των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Βύρωνος και παρά την διαφωνία του γλύπτη (Πηγή 13). Ο Γ. Παππάς, όπως αποτυπώνεται στις πηγές, θεωρούσε το σημείο μικρό σε έκταση και χαμηλής ορατότητας για το μέγεθος του ανδριάντα. Παράλληλα, με την ίδια πράξη αποφασίστηκε και η μετακίνηση της προτομής του Καρόλου Κουν που είχε τοποθετηθεί στο σημείο αυτό, στο αίθριο του Παλαιού Θεάτρου Τέχνης (Πηγή 14).

Μετά τα αποκαλυπτήριά του, μεταξύ των ετών 1997-1998, ο ανδριάντας υπέστη δύο φορές βανδαλισμούς με αποτέλεσμα να αποκοπεί το σπαθί του Μακρυγιάννη (Πηγή 15). Ήδη από το 1998 οι αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Αθηναίων προσπάθησαν σε επικοινωνία με τον γλύπτη Γιάννη Παππά να αποκαταστήσουν τις φθορές του σπαθιού (Πηγή 16). Το μνημείο, αποκαταστάθηκε τελικώς το 2003 κατόπιν σχετικής μελέτης της Διεύθυνσης Αρχιτεκτονικού Δήμου Αθηναίων και απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου (πράξη 1863 / 30-7-2003) (Πηγή 17).

ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ

Πρόσοψη βάθρου: Ο / ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ / ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ / 1797 -1864/ Ο ΑΝΔΡΙΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ / ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ / ΤΟΠΟΘΕΤΗΘΗΚΕ / ΕΠΙ ΔΗΜΑΡΧΙΑΣ / ΔΗΜ. Λ.ΑΒΡΑ/ ΜΟΠΟΥΛΟΥ».

Δεξιά πλευρά βάθρου: ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΠΑΣ.

Αριστερή πλευρά βάθρου: ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΜΕ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΙΑ / ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.

Στην μπρούτζινη βάση του ανδριάντα, πίσω από το αριστερό πόδι του Μακρυγιάννη: Χύτευση / Θόδωρος κ΄ Ηλίας Παπαδόπουλος.

ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Πληροφοριακά στοιχεία αρχειακών φωτογραφιών μνημείου