Ο Νικόλαος Σκουφάς ήταν ένας από τους τρείς ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας (1814) και η συμβολή του στην προετοιμασία της Επανάστασης ήταν καθοριστική παρά τον πρόωρο θάνατό του. Γνωρίζουμε όμως ελάχιστα για τη ζωή του, ιδιαίτερα τις πρώτες δεκαετίες. Μάλιστα, δεν είναι γνωστό ούτε καν το πραγματικό του όνομα. Γεννήθηκε στο Κομπότι της Άρτας το 1779. Το όνομα της οικογένειάς του ήταν, σύμφωνα με τον Αναστάσιο Γούδα, Κουμπάρος και το Σκουφάς ήταν προσωνύμιο λόγω της επαγγελματικής του ενασχόλησης (κατασκευή και εμπόριο σκούφων). Η μόρφωση που είχε λάβει στην Άρτα ήταν μέτρια∙ ακολούθησε το μεταναστευτικό εμπορικό ρεύμα των Ηπειρωτών και έτσι βρέθηκε στη Ρωσία όπου συνέχισε την εμπορική του δραστηριότητα.
Το 1813 γνωρίστηκε με τον Εμμ. Ξάνθο και τον Αθ. Τσακάλωφ που βρίσκονταν στην Οδησσό και εκεί συνέλαβαν την ιδέα της σύστασης της Φιλικής Εταιρείας, την οποία ίδρυσαν το καλοκαίρι του 1814. Ο Σκουφάς έλαβε το συνθηματικό ΑΓ στην ηγεσία της Εταιρείας. Αμέσως μετά την ίδρυσή της, ο Σκουφάς και ο Τσακάλωφ πήγαν στη Μόσχα για επαγγελματικούς λόγους και εκεί τελειοποίησαν το τυπικό της κατήχησης μελών ενώ ξεκίνησαν τις πρώτες μυήσεις. Από τους πρώτους που μύησε ο Σκουφάς ήταν ο Γεώργιος Σέκερης, μικρότερος αδελφός του μεγαλέμπορου Παναγιώτη Σέκερη, και ο μεγαλέμπορος της Φιλιππούπολης Αντώνιος Κομιζόπουλος. Η μύηση του ευκατάστατου Σέκερη δημιούργησε ελπίδες για την εξάπλωση και την πρόοδο της Εταιρείας. Ο Σκουφάς προσπαθούσε να μυήσει πλούσιους Έλληνες της διασποράς παρά την αρχική δυσπιστία που αντιμετώπιζε. Αναμεσά στους μυημένους ήταν και οι Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος, Άνθιμος Γαζής και Νικόλαος Γαλάτης. Οι δυσκολίες που αντιμετώπιζαν πτόησαν τους ιδρυτές και τότε ο Σκουφάς πρότεινε να μεταφερθεί η έδρα της Εταιρείας στην Κωνσταντινούπολη (1818), με σκοπό το κέντρο της Εταιρείας να βρίσκεται εγγύτερα προς τον τόπο διεξαγωγής της Επανάστασης. Δική του ιδέα ήταν επίσης να διαδώσουν ότι ο Ιω. Καποδίστριας και ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ ήταν μέλη της Ανώτατης Αρχής ώστε να ξεπεραστούν οι καχυποψίες.
Πριν τη μεταφορά της έδρας της Εταιρείας, ο Σκουφάς είχε μυήσει τους Μανιάτες οπλαρχηγούς Ηλία Χρυσοσπάθη, Αναγνώστη Παπαγεωργίου (Αναγνωσταρά) και Παναγιώτη Δημητρόπουλο. Οι τρεις πελοποννήσιοι στρατιωτικοί ανέλαβαν να γίνουν «Απόστολοι» και να περιοδεύσουν στους ελληνικούς τόπους για να μυήσουν νέα μέλη και να συλλέξουν πληροφορίες. Τότε με αυτή την ενέργεια ξεκίνησε να αυξάνεται ο αριθμός των μυημένων ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Παν. Σέκερης, ο οποίος πρόσφερε ένα σημαντικό χρηματικό ποσό για την προετοιμασία της Επανάστασης. Ο Σκουφάς είχε την άποψη ότι η έδρα της Εταιρείας έπρεπε να μεταφερθεί στην Πελοπόννησο και σχεδίαζε να τη μεταφέρει στη Μάνη, παρά τις επιφυλάξεις των άλλων συνιδρυτών. Το σχέδιό του δεν πραγματοποιήθηκε λόγω της ασθένειας και του θανάτου του στην Κωνσταντινούπολη στις 31 Ιουλίου 1818. Ο λόγιος κληρικός Ζαχαρίας Αινιάν συνέθεσε επιτύμβιο επίγραμμα το οποίο κυκλοφόρησε σε αντίγραφα στους λόγιους κύκλους της Πόλης. Ο Ιωάννης Φιλήμων έγραψε για τον Σκουφά: «Ο Σκουφάς ήτον άνθρωπος αυστηράς ηθικής, με ευαίσθητον και αγαθήν καρδίαν, φιλάνθρωπος, ευεργετικός και με μέγαν πατριωτισμόν. Ήτο μετρίας παιδείας, αλλά μεγάλης πείρας. […] Δεν εχθρεύετο τους Τούρκους, αλλά την Διοίκησιν και την πολιτικήν των. Ήτον εχθρός αδιάλλακτος καθενός εν γένει μισέλληνος».
ΠΗΓΕΣ
«Νικόλαος Σκουφάς», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τ.9α, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1991, σ. 293-294.
Παν. Μιχαηλάρης, Οι Φιλικοί, Ιστορική Βιβλιοθήκη: Οι ιδρυτές της Νεότερης Ελλάδας, Αθήνα, Τα Νέα, 2009, σ. 33-42.