Η Σύγκλητος του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών αποφάσισε το 1869 να ανεγερθεί ανδριάντας για να τιμηθεί ο «πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επαναστάσεως» Ρήγας Φεραίος και ο πλούσιος ομογενής Γεώργιος Αβέρωφ προσφέρθηκε να χρηματοδοτήσει το έργο.
Ο γλύπτης Ιωάννης Κόσσος, που είχε ήδη ασχοληθεί με τη μορφή του Ρήγα, υπήρξε ο δημιουργός του ανδριάντα. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν στις 16 Ιουνίου 1871, με την παρουσία της βασίλισσας Όλγας, της κυβέρνησης και πλήθους κόσμου, στο πλαίσιο του εορτασμού της πεντηκονταετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης.
Ο Ρήγας Φεραίος είναι λαξευμένος σε πεντελίσιο μάρμαρο και αποδίδεται κατενώπιον σε μέγεθος μεγαλύτερο του κανονικού (ύψος 2.5 μ.), καλυμμένος από φαρδύ ιμάτιο με λιτά οργανωμένες πτυχώσεις. Η μορφή έχει μακριά χυτά ως τους ώμους μαλλιά και μουστάκι, ενώ το κεφάλι είναι ελαφρά ανασηκωμένο και στραμμένο προς τα αριστερά.
|
ΑΚΡΙΒΗΣ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ [ΠΕΡΙΟΧΗ] Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών
|
Τα μάτια κοιτάζουν λίγο ψηλότερα συμβολίζοντας τον άνθρωπο – οραματιστή του μέλλοντος (Πηγή 3). Το αριστερό χέρι είναι λυγισμένο και σφιγμένο στο στήθος, ενώ το δεξί τεντωμένο στο ύψος του ώμου. Με το αριστερό σκέλος σταθερό και το δεξί πόδι που προβάλει γυμνό, εκτός βάθρου και φέρει τμήματα της σπασμένης αλυσίδας, δημιουργείται αντιθετική κίνηση. Ο Ρήγας αποδίδεται στον τύπο του οραματιστή της ελευθερίας και του σπορέα, σύμφωνα με τα τελευταία, κατά την παράδοση, λόγια του πριν πεθάνει: «εγώ έσπειρα, άλλοι έρχονται να θερίσουν» (Πηγή 1). ). Κατά τα αποκαλυπτήρια, ο ανδριάντας έφερε επίχρυσο στεφάνι (εφ. Αιών, αρ. φ. 2688, 17-6-1871, σ. 3). Ο ανδριάντας του Κόσσου σηματοδοτεί τη στροφή από τον κλασικισμό σε ρεαλιστικότερα έργα (Πηγή 3) ενώ διακρίνεται από μια πιο προσωπική ερμηνεία της μορφής του Ρήγα σε σχέση με την προγενέστερη προτομή του Ρήγα στον εξώστη του Πανεπιστημίου που είχε φτιάξει ο Κόσσος το 1855 (Πηγή 1). Ο Κόσσος είχε μετάσχει στα Α’ Ολύμπια το 1859 με πρόπλασμα ανδριάντα του Ρήγα, τον οποίο είχε στήσει το 1868 στην πλατεία Ομονοίας (εφ. Αλήθεια, αρ. φ. 499, 20-10-1867, σ. 2, εφ. Αλήθεια, αρ. φ. 514, 11-11-1867, σ. 4). Η εκδήλωση στις 16 Ιουνίου 1871 ήταν η πρώτη δημόσια τελετή αποκαλυπτηρίων μνημείου για την Αθήνα (εφ. Αιών, αρ. φ. 2688, 17-6-1871, σ. 3, εφ. Αλήθεια, αρ. φ. 1403, 17-6-1871, σ. 1-2, εφ. Αλήθεια, αρ. φ. 1406, 21-6-1871, σ. 1-2, εφ. Μέλλον, αρ. φ. 760, 25-6-1871, σ. 1-2, εφ. Μέριμνα, αρ. φ. 999, 18-6-1871, σ. 1, εφ. Πρωινός Κήρυξ, αρ. φ. 1227, 17-6-1871).
ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
|
|
1. (πλάγια μεσημβρινή όψη) ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΣΣΟΣ/ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ/ ΕΠΟΙΕΙ
2. (μπροστινή όψη) ΣΠΕΡΜΑΤ ΕΛΕΥΘΕΡΙΗΣ Ο ΦΕΡΑΙΟΣ ΣΠΕΙΡΕΝ ΑΟΙΔΟΣ/ ΚΑΙ Ο ΜΕΝ ΩΛΕΤΟ ΦΕΥ ΣΠΕΡΜΑ Δ’ ΕΒΛΑΣΤΕ ΜΕΓΑ [ΣΠΕΡΜΑΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΕΣΠΕΙΡΕ Ο ΦΕΡΑΙΟΣ Ο ΑΟΙΔΟΣ ΚΑΙ Ο ΜΕΝ ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΧΑΘΗΚΕ ΤΟ ΔΕ ΣΠΕΡΜΑ ΕΥΔΟΚΙΜΗΣΕ ] Επίγραμμα του καθηγητή Φιλοσοφίας Φίλιππου Ιωάννου (1796-1880) (Αντωνοπούλου, 2003, σελ.28) (και αμέσως παρακάτω) ΙΔΡΥΘΗ ΑΝΑΛΩΜΑΣΙ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΒΕΡΩΦ ΤΟΥ ΕΞ ΗΠΕΙΡΟΥ/ ΕΤΕΙ ΑΩΟΑ
3. (πλάγια βορινή όψη) ΑΝΗΓΕΡΘΗ/ ΠΡΥΤΑΝΕΥΟΝΤΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΒΟΥΣΑΚΗ
ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
|
|
Πληροφοριακά στοιχεία αρχειακών φωτογραφιών μνημείου
Εικόνα 1
Μαρμάρινος ανδριάντας του Ρήγα Βελεστινλή (Φεραίου). 'Έργο του γλύπτη Ιωάννη Κόσσου (1869-1871), βρίσκεται στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών, χρονολογία:1960 δεκαετία, Αρχείο – Συλλογή: Φωτογραφικό Αρχείο - ΠΑΠΑΔΗΜΟΣ, ΔΗΜ. - ΦΡΑΓΚΙΑ, ΕΛΕΝΗ, κωδ. τεκμ.: DP02.01.09, προσβάσιμο στο: http://archives.elia.org.gr:8080/LSelia/images_View/DP02.01.09.JPG[ανάκτηση: 9/1/2019]
Εικόνα 2
Μαθητική παρέλαση 25ης Μαρτίου, κατάθεση στεφάνων, χρονολογία: 24/3/1957, Αρχείο – Συλλογή: ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΦΩΤΟΡΕΠΟΡΤΕΡ, κωδ. τεκμ.: 03.5.248.70, προσβάσιμο στο: http://archives.elia.org.gr:8080/LSelia/images_View/03.5.248.70.JPGhttp://archives.elia.org.gr:8080/LSelia/images_View/03.5.248.70.JPG [ανάκτηση: 9/1/2019]
Εικόνα 3
Μαρμάρινος ανδριάντας του Ρήγα Βελεστινλή (Φεραίου). 'Έργο του γλύπτη Ιωάννη Κόσσου (1869-1871), βρίσκεται στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών, χρονολογία: 1960 δεκαετία, Αρχείο – Συλλογή: Φωτογραφικό Αρχείο - ΠΑΠΑΔΗΜΟΣ, ΔΗΜ. - ΦΡΑΓΚΙΑ, ΕΛΕΝΗ, κωδ. τεκμ.: DP02.01.33, προσβάσιμο στο: http://archives.elia.org.gr:8080/LSelia/images_View/DP02.01.33.JPG:8080/LSelia/images_View/DP02.01.33.JPG [ανάκτηση: 9/1/2019]
ΛΟΙΠΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Αντιδράσεις προκλήθηκαν για τη μορφή (μεγάλες ασυμμετρίες και ανατομικά λάθη) του αγάλματος (εφ. Πρωινός Κήρυξ, αρ. φ. 1228, 19-6-1871, σ. 1-2, εφ. Πρωινός Κήρυξ, αρ. φ. 1229, 22-6-1871, σ. 1-2). Οι καινοτομίες στα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά μαζί με την τολμηρή κίνηση του σώματος και των άκρων, έκαναν το έργο να ξεφεύγει από τις γνωστές φόρμες του κλασικιστικού ιδεώδους. Κριτική επίσης ασκήθηκε και για το περιεχόμενο του αγάλματος, καθώς το χέρι έπρεπε να δείχνει προς τη μεσημβρία (ο Ρήγας μαρτύρησε στο βορά), την αντίθετη δηλαδή κατεύθυνση από αυτήν που το άγαλμα δείχνει. Τέλος, αντιδράσεις προκλήθηκαν για τη θέση του αγάλματος (πολύ κοντά στον τοίχο του Πανεπιστημίου), ωστόσο η θέση και οι αναλογίες των αγαλμάτων είχαν προκαθοριστεί από τον αρχιτέκτονα του Πανεπιστημίου Christian Hansen (1803-1883). Οι συζητήσεις που προκλήθηκαν από την ανέγερση του ανδριάντα ξέφευγαν από τα καλλιτεχνικά κριτήρια και αναδεικνύουν οξυμμένα πολιτικά πάθη, ενώ ο γλύπτης γίνεται στόχος από μερίδα του τύπου, με κατηγορίες κυρίως για ευνοιοκρατία από τη νέα δυναστεία (Πηγή 1). Για τα αποκαλυπτήρια γράφηκαν δύο ποιήματα: το ένα από τον Ιωάννη Κ. Καμπούρογλου, με τίτλο «Ο Ανδριάς Ρήγα του Φεραίου», που εκδόθηκε το 1873 (Πηγή 3), το δεύτερο καταχωρίστηκε στην εφ. Μέλλον, αρ. φ. 758, 18-6-1871 (το φύλλο αυτό δεν είναι ψηφιοποιημένο)
ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ / ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μυκονιάτης Γ. Ηλίας, «Οι ανδριάντες του Ρήγα και του Γρηγορίου Ε΄ στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου της Αθήνας και το πρώτο κοινό τους», Ελληνικά 35 (1984), τεύχ. 2, σ. 355-370., προσβάσιμο στο http://www.ems.gr/analytikos-katalogos-ekdoseon/ellinika/ellinika-35-2.html [τελευταία προσπέλαση: 9/1/2018]
- Αντωνοπούλου Ζέτα, Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα 2003, σ. 28.
- Έλλη Σπένδου, Το Πανεπιστήμιο Αθηνών και η γλυπτική του. Ένα σημαντικό «δημόσιο σήμα» της Νεότερης Ελλάδος, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σεπτέμβριος 2017, σ. 41-43.
- Αιών, αρ. φ. 2688, 17-6-1871, σ. 3
- Αλήθεια, αρ. φ. 499, 20-10-1867, σ. 2
- Αλήθεια, αρ. φ. 514, 11-11-1867, σ. 4
- Αλήθεια, αρ. φ. 1403, 17-6-1871, σ. 1-2
- Αλήθεια, αρ. φ. 1406, 21-6-1871, σ. 1-2
- Μέλλον, αρ. φ. 760, 25-6-1871, σ. 1-2
- Μέριμνα, αρ. φ. 999, 18-6-1871, σ. 1
- Πρωινός Κήρυξ, αρ. φ. 1227, 17-6-1871
- Πρωινός Κήρυξ, αρ. φ. 1228, 19-6-1871, σ. 1-2
- Πρωινός Κήρυξ, αρ. φ. 1229, 22-6-1871, σ. 1-2
- Β. Δ. «Περί συστάσεως επιτροπής προς συλλογήν εράνων δια την ανέγερσιν ανδριάντος εις τον Εθνομάρτυρα Ρήγαν Βελεστινλήν (Φεραίον), αρ. 247, 21-10-1903
- ΦΕΚ «Περί συμπτύξεως των προς συλλογήν εράνων υπέρ ανεγέρσεως ανδριάντος εις τον εθνομάρτυρα Ρήγα Φεραίον δύο επιτροπών εις μίαν, εδρεύουσαν εν Αθήναις», αρ. 127, 9-6-1909
- ΦΕΚ «Περί συμπτύξεως των προς συλλογήν εράνων υπέρ ανεγέρσεως ανδριάντος εις τον εθνομάρτυρα Ρήγαν Φεραίον δύο επιτροπών εις μίαν, εδρεύουσαν εν Αθήναις (Αναδημοσίευσις)», αρ. 132, 15-6-1909
ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
- «Ρήγας Φεραίος - Rigas Feraios», Γλυπτά της Αθήνας, στο http://www.athenssculptures.com/2014/06/rigas-feraios.html?q=%CE%9A%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%AF%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%B1%CF%82 (ανάκτηση 18 Σεπτεμβρίου 2018)
- «Ο ανδριάντας του Ρήγα στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών», στο http://odosell.blogspot.gr/2013/10/blog-post_3149.html (ανάκτηση 18 Σεπτεμβρίου 2018)
- «Ο ανδριάντας του Ρήγα Φερραίου στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών» στο https://www.youtube.com/watch?time_continue=3&v=cPn9TmAU8nY (ανάκτηση 18 Σεπτεμβρίου 2018)
end faq