Στήλη-πεσσός που καταλήγει σε περικεφαλαία, τοποθετημένη σε τρεις τετράγωνους μαρμάρινους αναβαθμούς, επάνω σε βάθρο καλυμμένο με πέτρα. Τυπολογικά, το μνημείο ακολουθεί τα αρχαϊκά επιτύμβια, αρκετά συχνό τύπο στην Ευρώπη του 18ου αιώνα (Πηγή 1). Η κύρια όψη φέρει ανάγλυφο σπαθί σε σχήμα σταυρού, με περίτεχνη λαβή και στρογγυλεμένη κατάληξη, το οποίο περιβάλλεται από ανάγλυφο δάφνινο στεφάνι. Ακολουθεί αφιερωματική επιγραφή στους εκατόνταρχους του «Ιερού Λόχου» Δημήτριο Σούτσο και Σπυρίδωνα Δρακούλη, καθώς και στους λοιπούς ιερολοχίτες που σκοτώθηκαν στο Δραγατσάνι στις 7 Ιουνίου 1821. Στην πίσω πλευρά εμφανίζεται ανάγλυφη η χαρακτηριστική νεκροκεφαλή του στρατιωτικού σχηματισμού και ακολουθεί εγχάρακτη επιγραφή με αναφορά στον ποιητή Αλέξανδρο Σούτσο, εμπνευστή και χρηματοδότη του μνημείου (βλ. Ενεπίγραφα στοιχεία). Στη βάση της στήλης, στην πρόσοψη, τοποθετήθηκε πολύ αργότερα μαρμάρινη μαύρη πλάκα με χαραγμένο το σύμβολο του Ιερού Λόχου του 1942 και σχετική αφιερωματική επιγραφή (Πηγή 2 και Ενεπίγραφα στοιχεία).
| ΑΚΡΙΒΗΣ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ [ΠΕΡΙΟΧΗ]
Αθήνα, Πεδίον του Άρεως, περίβολος ναού των Ταξιαρχών.  |
Σήμερα το μνημείο εμφανίζεται με σημάδια από βανδαλισμούς και φθορές από την ατμοσφαιρική ρύπανση και την έλλειψη συντήρησης.
Το ηρώο σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη (1802-1862), επίσης ιερολοχίτη (Πηγή 1), ενώ άγνωστος είναι ο δημιουργός των ανάγλυφων διακοσμήσεων και, γενικότερα, της μεταφοράς του σχεδίου σε μάρμαρο. Πρόκειται για ένα από τα πρώτα γλυπτά εντός του σχεδίου πόλεως των Αθηνών που κατασκευάστηκε με πρωτοβουλία και δαπάνη του ποιητή Αλέξανδρου Σούτσου (1803-1863) προς τιμήν του αδελφού του Δημήτριου και του ιθακήσιου Σπυρίδωνα Δρακούλη (1795-1821), μελών του Ιερού Λόχου, που είχαν σκοτωθεί στο Δραγατσάνι.
Όπως αναδεικνύει η Χριστίνα Κουλούρη, «το μνημείο εντάσσεται στο πολιτικό κλίμα που προηγήθηκε της Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και εκφράζει το πολιτικό μήνυμα εναντίον της τυραννίας και υπέρ των συνταγματικών ελευθεριών που διέχεαν τα γραπτά του Σούτσου. Ταυτόχρονα, επρόκειτο για πράξη μνημόνευσης των οικείων του και της προσφοράς της οικογένειάς του στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία». Υπέρμαχος των δημοκρατικών ιδανικών και σφοδρός αντικαποδιστριακός και αντι-οθωνικός, ο Αλ. Σούτσος, με την ανέγερση του ηρώου –αν και πριν από την όξυνση της διαμάχης μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων- απαντά στο ζήτημα του ετεροχθονισμού, επιδιώκοντας την «προβολή της συμβολής των Φαναριωτών στον Αγώνα και την αντιμετώπιση του σφοδρού αντιφαναριωτισμού της οθωνικής Ελλάδας». Δεν είναι τυχαία η χρονική σύμπτωση της ανέγερσης του ηρώου, το 1843, με την εργασία του Δανού αρχιτέκτονα και γλύπτη Hans Christian Hansen για ταφικό μνημείο του Αλεξάνδρου Υψηλάντη (Πηγή 3).
Με το Β.Δ. της 1/13 Μαΐου 1842 εγκρίθηκε η ανέγερση του μνημείου και η τοποθέτησή του στην πλατεία Λουδοβίκου (Πηγή 4). Ο Αλ. Σούτσος, ωστόσο, ζήτησε το μνημείο να «απέχη του θορύβου της Πόλεως», ώστε ορίστηκε νέα θέση, στον Δημοτικό Κήπο, στη βόρεια πλευρά της πλατείας του ναού του Σωτήρος (Πηγή 5). Τελικά, το ηρώο τοποθετήθηκε το 1843 στην πλατεία βορειοδυτικά του Πανεπιστημίου, από όπου το 1887 μεταφέρθηκε στο Πεδίον του Άρεως, κοντά στην υπό ανέγερση Σχολή Ευελπίδων, λόγω της επικείμενης -τότε- ανέγερσης του κτηρίου της Βαλλιάνειου Βιβλιοθήκης (Πηγή 6). Το 1921, η πρόταση να επιστρέψει ξανά το μνημείο στο Πανεπιστήμιο δεν πραγματοποιήθηκε (βλ. ΛΟΙΠΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ).
ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
|
ΣΤΗΛΗ:
Πρόσοψη: ΣΟΥΤΣΟΣ ΔΡΑΚΟΥΛΗΣ / ΑΠΑΝΤΕΣ / ΟΙ ΕΝ ΤΩ ΙΕΡΩΙ ΛΟΧΩΙ / ΚΑΛΩΣ ΚΑΤΑ / ΔΡΑΓΑΤΣΑΝΙΟΥ ΠΕΣΟΝΤΕΣ / ΧΑΙΡΕΤΕ
Πίσω πλευρά: ΤΩ ΙΕΡΩΙ ΛΟΧΩΙ / ΚΑΙ ΤΟΙΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΡΧΟΙΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΩΙ ΣΟΥΤΣΩΙ / ΤΩ ΒΥΖΑΝΤΙΩΙ / ΚΑΙ ΣΠΥΡΙΔΩΝΙ ΔΡΑΚΟΥΛΗ / ΤΩ ΙΘΑΚΗΣΙΩΙ / ΓΕΝΝΑΙΩΣ ΕΝ ΔΡΑΓΑΤΣΑΝΙΩ / ΤΗΣ ΔΑΚΙΑΣ ΥΠΕΡ ΕΛΛΑΔΟΣ / ΑΓΩΝΙΣΑΜΕΝΟΙΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΟΥΤΣΟΣ / Ο ΠΟΙΗΤΗΣ / ΕΚ ΤΩΝ ΙΔΙΩΝ ΑΝΕΘΗΚΕΝ / ΟΠΩΣ Η ΠΑΤΡΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΑ / ΦΙΛΑ ΜΕΝ ΟΣΤΑ ΘΑΛΠΗ / ΚΑΛΟΝ Δ' ΗΡΩΙΟΝ ΤΟΙΣ / ΕΛΛΗΣΙ ΕΠΙΔΕΙΚΝΥΗ / Η μάχη εγένετο εν έτει αωκα΄ / Ίδρυται δε το σήμα αωμγ΄
ΒΩΜΟΣ (μεταγενέστερη προσθήκη στη βάση της στήλης, διαστάσεις: 0,48μ. x 1,00μ x 68,5μ):
Πάνω σε μαρμάρινη πλάκα: Ο ΙΕΡΟΣ ΛΟ / ΧΟΣ ΤΟΥ 1942 / ΕΙΣ ΤΟΝ ΙΕΡΟΝ / ΛΟΧΟΝ ΤΟΥ / 1821
ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
|
Πληροφοριακά στοιχεία αρχειακών φωτογραφιών
«Ηρώον των εν Δραγατσανίω πεσόντων ιερολοχιτών» [Εικόνα], Αττικόν Μουσείον, τεύχ. 7 (Σεπτέμβριος 1884), σ. 84, στο http://pleias.lis.upatras.gr/index.php/attiko_mouseio/article/view/3951/3947 (ανάκτηση: 11/2/2018).
ΛΟΙΠΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΟΙ ΕΟΡΤΑΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ 150 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
Το 1921, στο πλαίσιο των εορτασμών της 25ης Μαρτίου, στη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου Αθηνών σχετικά με τη στέψη του μνημείου των Ιερολοχιτών στο Πεδίον του Άρεως, ο καθηγητής Αγγελόπουλος πρότεινε να επιστρέψει ξανά το μνημείο στον περίβολο του Πανεπιστημίου, υποστηρίζοντας το καταλληλότερο της θέσης αυτής (Πηγή 7).
Μεταγραφή κειμένου:
«Είτα ο κ. Πρύτανις ανακοινοί έγγραφον πρόσκλησιν της επιτροπής της εθνοσυνελεύσεως εις την τελετήν της στέψεως του μνημείου των Ιερολοχιτών του επί του πεδίου του Άρεως τη προσεχεί Τετάρτη, παραμονή της 25ης Μαρτίου, ώρα 4η μ.μ., παρισταμένων των Βασιλέων και πάντων των επισήμων.
Ο κ. Αγγελόπουλος νομίζει επί τη ευκαιρία ταύτη ότι καλόν θα ήτο να ληφθή τις πρόνοια εκ μέρους του Πανεπιστημίου περί μετακομίσεως της εν τω πεδίω του Άρεως στήλης των Ιερολοχιτών επί χώρου ανήκοντος εις τον πανεπιστημιακόν περίβολον· διότι η στήλη αυτή, ιδρυθείσα προ ετών διά της φροντίδος του ποιητού Αλεξάνδρου Σούτσου ίστατο, πριν ή μετακομισθή εντός του χώρου ένθα νυν εγείρεται η Εθνική Βιβλιοθήκη, καταλληλότερον δε μέρος προς τοποθέτησίν της είναι ευλόγως το περί το Πανεπιστήμιον.
Ο κ. Πρύτανις λέγει ότι εν καιρώ θα φροντίση περί τούτου».
ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ
«ΠΑΡΑΣΗΜΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΗΜΑΙΑΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΛΟΧΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΑ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟ», Ε.Ο.Α. ΕΡΤ, κωδικός Τεκμηρίου: 0000037029, χρον/γία: 7/8/1945, στο http://archive.ert.gr/37029/ (τελευταία ενημέρωση: 29/10/2009 – ανάκτηση: 5/5/2018).
ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ / ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μαρκάτου Δώρα, «Υπαίθρια γλυπτά 1843- 1940», ένθετο Επτά Ημέρες της εφ. Καθημερινή, 25.10.1998, σ. 11.
- Αντωνοπούλου Ζέτα, Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003, σ. 15, 20, 25.
- Χριστίνα Κουλούρη, Φουστανέλες και χλαμύδες. Ιστορική μνήμη και εθνική ταυτότητα 1821-1930, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2020, σ. 130-134.
- ΓΑΚ, Βασιλικό Διάταγμα της 1/13 Μαΐου 1842.
- ΓΑΚ, Υπουργείο Εσωτερικών Περιόδου Όθωνος, φάκ. 206, 13/6/1842.
- Δελτίον της Εστίας, τεύχ. 548, 28/6/1887, σ. 2.
- “Ανακοίνωση Πρύτανη Πανεπιστημίου Αθηνών σχετικά με επιστολή του Σκεύου Ζερβού ως μέλους της επιτροπής του μνημείου Εμμ. Ξάνθου”, Πρακτικά Συνεδριάσεων Συγκλήτου Πανεπιστημίου Αθηνών 1921-1922, τόμ. 33, Συνεδρία 17η, 20/3/1921, σ. 19-20, Ψηφιακή Βάση ΠΕΡΓΑΜΟΣ-ΕΚΠΑ, στο https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/el/browse/2965#contents
ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
- «Campus Martius - Πεδίον του Άρεως: Λεωφόρος των Ηρώων», ερευνητική εργασία μαθητών και μαθητριών της Α΄ Λυκείου του Πρότυπου Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, 2014-2015 (υπεύθυνη εκπαιδευτικός: Ιωάννα Ηλιοπούλου), προσβάσιμο στο ιστολόγιο της ομάδας, http://cmartius.blogspot.com/2015/03/blog-post.html (ανάκτηση: 25.9.2018)
- «Μνημείο Πεσόντων Ιερού Λόχου – 1821 Sacred Band Memorial», ιστ. Γλυπτά της Αθήνας, στο http://www.athenssculptures.com/2014/06/sacred-bands-war-monument.html?q=Ιερός+Λόχος (ανάκτηση: 10.10.2018).
- «Το ταφικό μνημείο του Αλέξανδρου Υψηλάντη στο Πεδίο του Άρεως», ιστ. Οδός Ελλήνων, στο https://odosell.blogspot.com/2013/10/1821.html (ανάρτηση: 11.10.2013 - ανάκτηση: 10.10.2018).
- «Φωτογραφίες από το μνημείο πεσόντων του Ιερού Λόχου (1821) στο Πεδίο του Άρεως», ιστ. Οδός Ελλήνων, στο https://odosell.blogspot.com/2011/04/1821.html (ανάρτηση: 21.4.2011 – ανάκτηση: 29.11.2017).
end faq