Κατηγορία μνημείου

Πρόσωπο

Νομός

Πόλη

Προτομή Θεόφιλου Καΐρη

Η ορειχάλκινη προτομή του Θεόφιλου Καΐρη στην Ερμούπολη -έργο φιλοτεχνημένο το 1990 από τον γλύπτη Άγγελο Βλάσση- ανεγέρθηκε με πρωτοβουλία και δαπάνη του Δικηγορικού Συλλόγου Σύρου. Τα αποκαλυπτήρια του μνημείου τελέστηκαν στις 23 Ιουνίου 1991, ενταγμένα στο πλαίσιο διήμερων εκδηλώσεων για την αποκατάσταση της μνήμης του κυκλαδίτη φιλόσοφου στη Σύρο, τόπο καταδίκης και θανάτου του.

Ο Θεόφιλος Καΐρης απεικονίζεται μετωπικά, με τον κορμό να περιορίζεται στο μπούστο. Το κεφάλι, με μακριά μαλλιά μόνο στο πίσω μέρος και ελαφρώς κεκλιμένο προς τα εμπρός, αποδίδεται ολόγλυφα. Η πυκνή γενειάδα και το ρυτιδωμένο μέτωπο αποτελούν αναγνωρίσιμα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του ανδριώτη φιλοσόφου. Ως προς αυτά, ο δημιουργός Άγγελος Βλάσσης φαίνεται να ακολουθεί το ζωγραφικό έργο του βρετανού George Frederic Watts (1817-1904) (Πηγή 1), και σε συνδυασμό με την αφαιρετική επεξεργασία του συνόλου και τα εμφανή στοιχεία συμβολισμού -κυρίως στα άυλα μάτια- επιχειρεί τη δημιουργία ενός ψυχογραφικού πορτραίτου. Η ορειχάλκινη προτομή εδράζεται σε μακρόστενη μαρμάρινη βάση, αποτελούμενη από σχεδόν ισομεγέθεις σμιλευμένους αναβαθμούς. Πρόκειται για κατασκευή του Στρατή Σαμανίου, το όνομα του οποίου είναι σκαλισμένο στη δεξιά -ως προς τον θεατή- πλευρά του βάθρου.

Το μνημείο βρίσκεται στην πλατεία Ανδρέα Μιαούλη, λίγα μέτρα από τον ομώνυμο ανδριάντα και απέναντι από το Δημαρχείο της Ερμούπολης. Μέχρι και τις αρχές Οκτωβρίου 2019 εμφανιζόταν σε σχετικά καλή κατάσταση, με εμφανή σημάδια από παλαιότερο βανδαλισμό με χρώμα στη μύτη και τη γενειάδα. Στο τέλος του ίδιου μήνα, ωστόσο, εμφανίστηκε χωρίς την ορειχάλκινη ενεπίγραφη πλάκα στην πρόσοψη της βάσης.

 ΑΚΡΙΒΗΣ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ [ΠΕΡΙΟΧΗ]

Ερμούπολη, πλατεία Ανδρέα Μιαούλη (νότιο τμήμα, απέναντι από το Δημαρχείο)

kairis location

Την πρωτοβουλία για την ανέγερση του μνημείου είχε ο Δικηγορικός Σύλλογος Σύρου, το 1989, ο οποίος κάλυψε και τη δαπάνη για την προτομή και το βάθρο στήριξής της. Το μνημείο τοποθετήθηκε στην πλατεία Μιαούλη το 1990, αμέσως μετά την ολοκλήρωση της φιλοτέχνησης της προτομής από τον γλύπτη Άγγελο Βλάχο (βλ. αναλυτικά παρακάτω). Τα αποκαλυπτήρια πραγματοποιήθηκαν το πρωί της Κυριακής 23 Ιουνίου 1991. Σε ένδειξη συμβολισμού, την αποκάλυψη έκαναν από κοινού ο αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου Λινάρδος, η Νομάρχης Κυκλάδων Φ. Πατριανάκου, ο βουλευτής του νομού Γιάννης Μανούσος, ο δήμαρχος της Ερμούπολης Ιωάννης Δεκαβάλλας (1991-2010) και ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Σύρου Δημήτρης Ρούσσος. Στέφανα κατέθεσαν η Νομάρχης, οι Δήμαρχοι Άνδρου (Λ. Βούλγαρης) και Ερμούπολης, και ο Δικηγορικός Σύλλογος. Τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του τιμώμενου και, ακολούθως, μνημόσυνο από την εκκλησιαστική χορωδία του Αγ. Νικολάου Σύρου. Πριν από την αποκάλυψη ο δικηγόρος Αντώνιος Συρίγος μίλησε για τη συμβολή του Θ. Καΐρη στην παιδεία, απέδωσε τη δίωξή του στον φόβο της μοναρχίας για τις ιδέες του, και επισήμανε την εκκρεμότητα αποκατάστασης της μνήμης του φιλοσόφου από την Εκκλησία. Η τελετή ολοκληρώθηκε με την απαγγελία του ποιήματος «Στον Θεόφιλο Καΐρη» του Κωστή Παλαμά από τον δικηγόρο Μιχάλη Γαβριήλ. Ακολούθησε δεξίωση στο δημοτικό μέγαρο (Πηγή 2). 

Η αποκατάσταση της μνήμης του Θεόφιλου Καΐρη στη Σύρο, περίπου 140 χρόνια μετά την καταδίκη και τον θάνατό του στο νησί.

Η ανέγερση της προτομής συνδέεται άμεσα με την απόφαση του Δικηγορικού Συλλόγου Σύρου να ανακινήσει τη δίκη του Θεόφιλου Καΐρη, που είχε διεξαχθεί στο Πλημμελειοδικείο Σύρου στις 20 και 21 Δεκεμβρίου 1852 με την κατηγορία του προσηλυτισμού. Ο Καΐρης καταδικάστηκε, τότε, σε φυλάκιση δύο ετών και δέκα ημερών, καταδίκη που αναιρέθηκε με απόφαση του Αρείου Πάγου τον επόμενο μήνα, λίγες μέρες, ωστόσο, μετά τον θάνατο του έγκλειστου στις φυλακές του νησιού φιλόσοφου (βλ. βιογραφικά στοιχεία τιμώμενου). Οι ενέργειες για την αναθεώρηση της δίκης ξεκίνησαν περί το τέλος της άνοιξης του 1989, σε συνεργασία με τον πρόεδρο της Ένωσης Ελλήνων Εισαγγελέων, και με τη συνδρομή των Γενικών Αρχείων του Κράτους, που διέθεσαν στον Δικηγορικό Σύλλογο φωτοαντίγραφα των πρακτικών και της απόφασης της δίκης. Παράλληλα, ανακοινώθηκε και η απόφαση του Δ.Σ του Δικηγορικού Συλλόγου για τη φιλοτέχνηση προτομής με τη μορφή του Καΐρη και την τοποθέτησή της σε κεντρικό σημείο της Ερμούπολης, ως ελάχιστο φόρο τιμής στο πρόσωπό του. Η απόφαση βρήκε σύμφωνο τον τότε δήμαρχο της πόλης Ελευθέριο Πιταούλη (1983-1990) (Πηγή 3).

Στο πλαίσιο αυτής της πρωτοβουλίας, και λίγες μέρες πριν από τις εθνικές εκλογές (18.6.1989), κλιμάκιο της Ένωσης Εισαγγελέων έφτασε στη Σύρο στις 2 Ιουνίου. Την επομένη, ημέρα Σάββατο στις 7 μ.μ., σε ανοικτή εκδήλωση στο Πνευματικό κέντρο του Δήμου Ερμούπολης, πραγματοποιήθηκε ομιλία του προέδρου της Ένωσης, Εισαγγελέα Εφετών Αθηνών Ηλία Σπυρόπουλου, με θέμα «Η ζωή και το έργο του Θεόφιλου Καΐρη και η καταδίκη του από το Πλημμελειοδικείο Σύρου. Παρόντες ήταν ο δήμαρχος και τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου, ο Αρχιερατικός Επίτροπος Γρηγόριος Μαραγκός, ως εκπρόσωπος του απόντα από το νησί Μητροπολίτη Δωρόθεου, ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Σύρου Δημήτρης Ρούσσος και πολλοί δικηγόροι, ο διευθυντής της Αστυνομίας Ευάγγελος Σοροπάνης, αξιωματικοί, καθώς και δικαστικοί και εισαγγελικοί λειτουργοί του νησιού (Πηγές 4-6).

Σε μία περίοδο αστάθειας του κυβερνητικού συστήματος στη χώρα, με δύο εκλογικές αναμετρήσεις (1989-1990) και την ενδιάμεση εναλλαγή κυβερνητικών σχημάτων, ο Δικηγορικός Σύλλογος Σύρου είχε καταθέσει στις 12 Ιανουαρίου 1990 έγγραφο αίτημα στον Δήμο Ερμούπολης για τον καθορισμό του χώρου τοποθέτησης του μνημείου, ενόψει της αναμενόμενης ολοκλήρωσης της προτομής τον προσεχή Απρίλιο. Η ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της 2ας Μαΐου αφορούσε μόνο τον χώρο τοποθέτησης, ενώ ο χρόνος θα εξαρτιόταν από την ολοκλήρωση των προγραμματισμένων εργασιών διαμόρφωσης του καθορισμένου χώρου. Για δε τις εργασίες αυτές, διατυπωνόταν θέμα διερεύνησης της οικονομικής δυνατότητας συνέχισής τους, καθώς και πιθανής ανάγκης οικονομικής ενίσχυσης από τον χορηγό του μνημείου (Πηγή 7).

Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, η τοπική εφημερίδα «Κοινή Γνώμη» σε άρθρο με τίτλο «Περιμένει ο Καΐρης» πληροφορεί ότι το μνημείο ήδη βρίσκεται -καλυμμένο- στην καθορισμένη θέση, λίγα μέτρα από τον ανδριάντα του Ανδρέα Μιαούλη, στην ομώνυμη πλατεία. Για τα αποκαλυπτήρια σημειώνει ότι θα πραγματοποιηθούν εντός του πρώτου δεκαήμερου του Σεπτεμβρίου (sic), παρουσία «υψηλών» καλεσμένων από την Αθήνα και τη Σύρο (Πηγή 8). Ωστόσο, η καθυστέρηση αποπεράτωσης των εργασιών για τη διαμόρφωση του χώρου γύρω από το μνημείο μετέθετε την εκδήλωση για τον Δεκέμβριο (Πηγές 9, 10). Εν τέλει, τα αποκαλυπτήρια του μνημείου πραγματοποιήθηκαν στις 23 Ιουνίου 1991 (βλ. παραπάνω).

 

 

 

 

 

ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ

 

Πρόσοψη βάσης: ΘΕΟΦΙΛΟΣ / ΚΑΪΡΗΣ / 1784-1853 / ΣΕΜΝΟΝ ΑΝΑΘΗΜΑ / ΤΩ ΜΕΓΑΛΩ ΔΙΔΑΣ- / ΚΑΛΩ Κ ΔΙΑΝΟΗΤΗ / ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΚΑΙ ΔΑΠΑ- / ΝΑΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΥ / ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΣΥΡΟΥ / ΙΟΥΝΙΟΣ 1991
Αριστερή πλευρά προτομής (κάτω μέρος): ΑΓΓΕΛΟΣ / ΒΛΑΣΣΗΣ / 1990
Αριστερή πλευρά βάσης: ΚΑΤΑΣΚ. ΒΑΣΗΣ ΣΤΡΑΤΗΣ ΣΑΜΑΝΙΟΥ

 

 

 

ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Πληροφοριακά στοιχεία αρχειακών φωτογραφιών μνημείου

 

1.    Από τα αποκαλυπτήρια του μνημείου στις 23 Ιουνίου 1991. Την αποκάλυψη έκαναν, από κοινού, ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Σύρου, η Νομάρχης Κυκλάδων, ο δήμαρχος της Ερμούπολης, ο βουλευτής του Νομού και ο αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου.
ΠΗΓΗ: «Αποκαταστάθηκε ο Θ. Καΐρης. Φλόγα στο σκοταδισμό η προτομή», εφ. Κοινή Γνώμη (Σύρος), φ. 438, 26/6/1991, σ. 7.
2.    Blog «Τέχνης Σύμπαν και Φιλολογία», στο https://kostasvakouftsis.blogspot.com/2014/10/beginning-of-end-for-theophilos-kairis.html (ανάρτηση 7/10/2014 - ανάκτηση 24/10/2019).
3-5. «Φωτογραφίες από την προτομή του Θεόφιλου Καΐρη στην Ερμούπολη», ιστ. Οδός Ελλήνων, στο https://odosell.blogspot.com/2015/08/blog-post_21.html (ανάρτηση: 7/8/2015 - ανάκτηση: 24/10/2019)

 

 

ΛΟΙΠΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Ο Δικηγορικός Σύλλογος είχε διοργανώσει διήμερες εκδηλώσεις για την αποκατάσταση της μνήμης του Θ. Καΐρη που ξεκίνησαν το Σάββατο 22 Ιουνίου 1991, στις 8 μ.μ., στο Πνευματικό κέντρο Ερμούπολης. Με αφορμή τη συμπλήρωση περίπου 140 χρόνων από τη διεξαγωγή της δίκης του ανδριώτη διανοητή, ο πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Σύρου Δημήτρης Ρούσσος μίλησε για τη ζωή, το έργο και τη συμβολή του τιμώμενου στο ελληνικό κράτος. Σύντομη ομιλία έκανε και το δήμαρχος Άνδρου Λ. Βούλγαρης. Στην εκδήλωση παρέστησαν, εκπρόσωποι της δημοτικής αρχής, η Νομάρχης Κυκλάδων Φ. Πατριανάκου, ο βουλευτής Κυκλαδων Γ. Μανούσος, ο δήμαρχος Άνδρου και οι τ. δήμαρχοι Ερμούπολης Ν. Φιλάρετος και Λ. Πιταούλης, καθώς και σχεδόν το σύνολο των εκπροσώπων των δικαστικών αρχών του νησιού, ο Γ.Γ. της Περιφέρειας Μ. Μαραγκουδάκης.  Από την Αθήνα, είχαν προσκληθεί και συμμετείχαν, ο αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου, ο Σύμβουλος Επικρατείας Παναγιώτης Πικραμένος, το μέλος του Ελεγκτικού Συνεδρίου Ταμβίσκος, ο τ. Υπουργός Αιγαίου Π. Βάλβης  (Πηγή 2, 11). Συγχαρητήρια τηλεγραφήματα για την πρωτοβουλία του έστειλαν στον Δικηγορικό Σύλλογο ο υπουργός Οικονομικών Γ. Παλαιοκρασσάς, ο τ. υπουργός Αιγαίου Αντ. Φούσσας, ο αντιπρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Ν. Κουτρουμπής, ο έπαρχος Άνδρου Γ. Πέρρος και ο δικηγόρος Κώστας Κριτσίνης.

Άξια παρατήρησης είναι η απουσία στις εντοπισμένες πηγές οποιασδήποτε αναφοράς στο όνομα του δημιουργού της προτομής, Άγγελου Βλάσση. Επίσης, κανένα στοιχείο δεν εντοπίστηκε από την έρευνα για τη διαδικασία ανάθεσης της φιλοτέχνησης του έργου. Σύμφωνα με τη Γραμματεία του Δικηγορικού Συλλόγου Σύρου, δεν σώζονται σχετικά έγγραφα.


 

 


ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ / ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  1. Προσωπογραφία Θεόφιλου Καΐρη, Watts George Frederick (1817-1904), Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, προσβάσιμο στο http://www.nationalgallery.gr/el/sulloges/collection/sulloges/prosopographia-theophilou-kairi-2.html (ανάκτηση: 28/12/2019)
  2. εφ. Κοινή Γνώμη (Ερμούπολη), φ. 438, 26/6/1991, σ. 1, 7.
  3. Η Παρέμβαση (περ. έκδοση Δικηγορικού Συλλόγου Σύρου), φ. 8 (Ιούνιος-Ιούλιος 1989) 1, 4.
  4. Η Παρέμβαση, φ. 7 (Μάρτιος-Μάιος 1989) 2.
  5. Εισαγγελικός Λόγος (μηνιαία εφημερίδα της Ένωσης Εισαγγελέων), φ. 29, Ιούνιος 1989, σ. 1-5, προσβάσιμο στο http://enosieisaggeleon.gr/wp-content/uploads/2015/11/%CE%95%CE%9B_29_061989.pdf (ανάκτηση: 28/12/2019)
  6. Η Παρέμβαση, φ. 8 (Ιούνιος-Ιούλιος 1989) 3.
  7. Πρακτικό Δημοτικού Συμβουλίου Ερμούπολης, αρ. απόφασης 101, 2/5/1990.
  8. εφ. Κοινή Γνώμη, φ. 395, 8/10/1990, σ. 2.
  9. Η Παρέμβαση, φ. 11 (Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1990) 1.
  10. εφ. Κοινή Γνώμη, φ. 410, 5/12/1990, σ. 4.
  11. εφ. Κοινή Γνώμη, φ. 437, 19/6/1991, σ. 3.

 

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

 

 

end faq