Το ελάχιστα γνωστό μνημειακό τρίπτυχο φέρεται, βιβλιογραφικά, ότι τοποθετήθηκε το 1905 με πρωτοβουλία του Δήμου Αθηναίων. Στην αρχική τους μορφή, οι αφιερωματικές στήλες συνδέονταν μεταξύ τους με επίστεψη, ενώ μπροστά σε κάθε μία υπήρχαν μαρμάρινες πλάκες (Πηγή 1).
| ΑΚΡΙΒΗΣ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ [ΠΕΡΙΟΧΗ]
Αθήνα, λόφος Αρδηττού, κοντά στην κλειστή -σήμερα- είσοδο από τη λεωφόρο Αρδηττού (συνέχεια της λεωφόρου Βασ. Κωνσταντίνου).  |
Σήμερα, η σύνθεση εντοπίζεται στους πρόποδες του λόφου του Αρδηττού, αριστερά της -κλειστής για το κοινό- εισόδου στον χώρο από την ομώνυμη λεωφόρο. Αθέατες από το σημείο αυτό, οι τρεις μαρμάρινες ορθογώνιες στήλες είναι προσανατολισμένες στο Παναθηναϊκό στάδιο. Η πρόσβαση στο σημείο γίνεται από την είσοδο του σταδίου επί της οδού Αρχιμήδους, αφού διανύσει κανείς το μισό κοίλον, από την πλευρά του λόφου στο επίπεδο του τελευταίου διαζώματος, έως τον αναλημματικό τοίχο, και από εκεί ακολουθήσει το διαμορφωμένο μονοπάτι που καταλήγει στο επίπεδο της λεωφόρου Αρδηττού. Κατά την κάθοδο, το μνημείο γίνεται ορατό αρκετά χαμηλά, στα δεξιά του χώρου και από το πίσω μέρος του.
Οι στήλες είναι τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη, με μικρή απόσταση μεταξύ τους, έτσι που σχηματίζουν ανοικτό ημικύκλιο. Η πρώτη, από αριστερά, είναι αφιερωμένη στους Ευεργέτες του Αγώνα, στο κέντρο εκείνη προς τιμήν των Φιλελλήνων και η τρίτη, δεξιά, στους Διδάσκαλους του Γένους. Οι εγχάρακτες επιγραφές είναι δυσδιάκριτες και το μάρμαρο φέρει τα σημάδια της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Πολύ κοντά στις στήλες υπάρχουν δύο ογκώδη μαρμάρινα γλυπτά που παραπέμπουν σε βιβλία-τόμους, ενώ παραδίπλα βρίσκονται σωριασμένα μεγάλα μαρμάρινα κομμάτια, διάφορων σχημάτων, προφανώς τμήματα της αρχικής σύνθεσης με την επίστεψη.
Η κατάσταση της σύνθεσης και του χώρου έδρασής της δίνουν άμεσα την αίσθηση παραμέλησης. Επιπλέον, ο άστοχος προσανατολισμός των τριών στηλών γεννά τη σκέψη είτε ότι στο παρελθόν η πρόσβαση στον χώρο του μνημείου ήταν από άλλο σημείο είτε -το πιθανότερο- ότι αυτό μετακινήθηκε, μετά και την απόσπαση του πλαισίου στήριξης των στηλών και της επίστεψής τους. Ενδεχομένως, αρχική θέση της μνημειακής σύνθεσης να ήταν o διαμορφωμένος σε σχήμα «π» και κενός χώρος σήμερα, ακριβώς απέναντι από την είσοδο της λεωφόρου Αρδηττού (βλ. ΛΟΙΠΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ).
Σε κάθε περίπτωση, από τον αριθμό των αποτμημάτων και τον όγκο τους είναι προφανές ότι επρόκειτο για μνημειακό σύνολο μεγάλων διαστάσεων και με ιδιαίτερη βαρύτητα για τη μνήμη του 1821, λόγω και της συνύπαρξης τριών διαφορετικών μνημειοποιημένων θεματικών: ευεργέτες, φιλέλληνες, δάσκαλοι του Γένους.
ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ
|
ΛΟΙΠΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Εντύπωση προκαλεί η απουσία αρχειακών πηγών, βιβλιογραφικών αναφορών και φωτογραφιών του μνημείου. Η έρευνα στον Τύπο τουλάχιστον πέντε χρόνια πριν και μετά το 1905 δεν απέδωσε κανένα εύρημα. Ούτε και στο σύνολο των τευχών του περιοδικού «Πινακοθήκη», βασική πηγή για την καλλιτεχνική κίνηση της περιόδου 1901-1926 εντός και εκτός Ελλάδας (Πηγή 2), εντοπίστηκαν στοιχεία. Διερευνήθηκε, επίσης, η πιθανότητα το μνημείο να φιλοτεχνήθηκε κατά τον Μεσοπόλεμο, περίοδο όπου εντοπίζεται μεγάλη συγκέντρωση μνημείων για το 1821, αλλά και τοποθετείται η εκτέλεση έργων διευθέτησης του ποταμού Ιλισού και η πρόβλεψη για τη δημιουργία της λεωφόρου Αρδηττού ως συνέχειας της λεωφόρου Βασ. Κωνσταντίνου (Πηγή 3). Ενδεικτικά, σε ντοκιμαντέρ με συγκέντρωση κινούμενων και μη εικόνων της εποχής με θέμα το Παναθηναϊκό στάδιο και τις τελετές που φιλοξένησε, κανένα στοιχείο δεν εντοπίστηκε σχετικά με το μνημειακό σύνολο του Αρδηττού (Πηγή 4). Αλλά και μεταπολεμικά, εντοπισμένες πηγές για την πολεοδομική ανάπτυξη της Αθήνας και το πρόβλημα της δημόσιας αισθητικής δεν κάνουν καμία αναφορά στον λόφο και τα μνημεία του (Πηγές 5-6).
Στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο των ετών 1905 και 1906 εντοπίστηκαν από την έρευνα δύο αναφορές σε μνημεία των Φιλελλήνων. Η μία προέρχεται από την εφημερίδα Εμπρός, όπου γίνεται λόγος για τα «κολοβωμένα μνημεία των φιλελλήνων» στον λόφο του Κολωνού (Πηγή 7). Προφανώς ο λόγος είναι για τα ταφικά μνημεία των Karl Otfried Müller (1797-1840) και Charles Lenormant (1802-1859). Η άλλη αναφορά προέρχεται από το περιοδικό Πινακοθήκη, όπου σε τεύχος του 1906 γνωστοποιείται η σύσταση επιτροπής υπό την προστασία του διαδόχου για τη μέριμνα ανέγερσης αναθηματικής στήλης στους πεσόντες το 1821 φιλέλληνες (Πηγή 8). Στο ίδιο περιοδικό δεν εμφανίζεται ξανά σχετική αναφορά στο μνημείο. Πάντως, δεν φαίνεται να πρόκειται για το ίδιο μνημείο, δεδομένου ότι στα ονόματα των Φιλελλήνων που αναγράφονται στη στήλη του Αρδηττού δεν περιλαμβάνονται μόνο πεσόντες.
ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ / ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αντωνοπούλου Ζέτα, Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003, σ. 61.
- περ. Πινακοθήκη, Αρχείο Τευχών 1901-1926, προσβάσιμο στο ψηφ. αποθετήριο Πλειάς, στο http://pleias.lis.upatras.gr/index.php/pinakothiki/issue/archive?issuesPage=1#issues
- Μπίρης Η. Κώστας, Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα, Μέλισσα, Αθήνα, 31996, σ. 325-327.
- «ΤΟ ΚΑΛΛΙΜΑΡΜΑΡΟ ΣΤΟ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ», εκπομπή «Παρασκήνιο», 2003, Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο ΕΡΤ, κωδ. τεκμ. 0000006876, (διάρκεια: 00:06:50:03 - 00:07:35:15), προσβάσιμο στο https://archive.ert.gr/6876/ (Τελευταία Ενημέρωση: 21/09/2009 - ανάκτηση: 29/9/2019).
- Μπίρης Η. Κώστας, «Πολεοδομική αποσύνθεση», περ. Νέα Εστία, τεύχ. 672 (1 Ιουλίου 1955) 870-876, προσβάσιμο στο http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=85452&code=6554
- Μπίρης Η. Κώστας, «Κήπων και μνημείων παθήματα», περ. Νέα Εστία, τεύχ. 675 (15 Αυγούστου 1955) 1079-1084, προσβάσιμο στο http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=85665&code=8640
- εφ. Εμπρός, αρ. φ. 3003, 1/3/1905, σ. 3.
- περ. Πινακοθήκη, τεύχ. 59 (Ιανουάριος 1906) 217.
ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
end faq