Στις 16 Νοεμβρίου 1933 ο δήμαρχος Μεσολογγίου, Χρήστος Ευαγγελάτος – που είχε αναλάβει τη θέση του έναν χρόνο πριν -  σε επιστολή του προς τον πρεσβευτή της Γερμανίας αιτείται χρηματική αρωγή για την ανέγερση του Μνημείου προς τιμήν του πεσόντα Γερμανού στρατηγού Νόρμαν, λόγω των στενών οικονομικών μέσων του Δήμου. Ο Γερμανός πρεσβευτής στις 24 Νοεμβρίου ανταποκρίνεται θετικά, αλλά ζητά την αποστολή λεπτομερειών και σχεδιαγραμμάτων του Μνημείου. Από τον Νοέμβριο του 1933 μέχρι τον Ιανουάριο του 1934 ακολουθεί αλληλογραφία μεταξύ του δημάρχου Ευαγγελάτου και του γλύπτη Αντώνη Σώχου, ο οποίος επιμένει να προχωρήσει πρώτα στην κατασκευή του γύψινου προπλάσματος του γλυπτού, προκειμένου να παρουσιαστεί η ιδέα του πιο ικανοποιητικά (Πηγή 1). Οι συζητήσεις βέβαια για την ανέγερση ενός τέτοιου μνημείου την εποχή της ανόδου του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος της Γερμανίας, φανερώνουν τα φιλογερμανικά αισθήματα του δημάρχου.

ΑΚΡΙΒΗΣ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ [ΠΕΡΙΟΧΗ] Κήπος των Ηρώων. Μεσολόγγι

Η μαρμάρινη στήλη θα φιλοτεχνηθεί από τον γλύπτη Αντώνη Σώχο τελικά το 1934 και θα τοποθετηθεί στον Κήπο των Ηρώων. Στην πρόσοψη υπάρχει ανάγλυφη γυμνή κόρη που το κάτω μέρος της διακρίνεται σε πλάγια όψη, καθώς είναι καθισμένη στα γόνατά της και τα πόδια της είναι διπλωμένα από κάτω από τον κορμό. Το άνω μέρος της είναι στραμμένο κατά ¾ , το δεξί χέρι σε έκταση να κρατάει ένα κλαδί δάφνης, ενώ το αριστερό που είναι υψωμένο όρθιο κρατάει μάλλον έναν πυρσό. Το πρόσωπο παριστάνεται από την αριστερή πλάγια όψη, ενώ το μάτι κατά μέτωπο, με τα μαλλιά τραβηγμένα ψηλά και δεμένα σε κότσο. Το άνω μέρος της στήλης είναι διακοσμημένο με συνεχόμενη παχιά κυματιστή γραμμή, ενώ η στήλη ακουμπάει σε μαρμάρινο βάθρο και όλη η κατασκευή σε τσιμεντένια βάση.

Ενώ στις αρχικές συζητήσεις το μνημείο παρουσιαζόταν ως μνημείο αφιερωμένο στον Νόρμαν, τελικά στις επιγραφές που αυτό φέρει αναφέρονται – πέρα από το όνομα του Νόρμαν που βρίσκεται στην κορυφή - και άλλα οκτώ ονόματα Γερμανών πεσόντων. Σε βιβλίο που συγγράφει ο ίδιος ο δήμαρχος Μεσολογγίου Χ. Ευαγγελάτος λίγα χρόνια αργότερα, το οποίο αφιερώνει στον Ι. Μεταξά,  κάνει εκτενή αναφορά στη σημαντική δράση των Γερμανών φιλελλήνων και παραθέτει έναν κατάλογο 155 προσώπων (Πηγή 3). Στο βάθρο του μνημείου είναι εγχάρακτο το τετράστιχο επίγραμμα του Παλαμά που συνέγραψε, σύμφωνα με την επιγραφή, το 1934 – πιθανότατα κατ’ απαίτηση του δημάρχου Ευαγγελάτου (Πηγή 6) και συμπεριλήφθηκε στην ποιητική συλλογή του «Πρόσωπα και μονόλογοι» (Πηγή 7) με τον τίτλο «Στους Γερμανούς που ήρθανε και πέσανε στον ιερό μας αγώνα του 1821».

Η τελετή αποκαλυπτηρίων του Μνημείου πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των εορτών της Εξόδου, στις 21 Απριλίου 1935, ενώ την ίδια μέρα έγιναν και τα αποκαλυπτήρια της αναμνηστικής πλάκας του Σουηδού φιλέλληνα Σαςς, καθώς και της στήλης των αδελφών Γεροθανάση. Ο εορτασμός πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επισημότητα. Η πόλη είχε στολιστεί με Ελληνικές και ξένες σημαίες, ενώ πολλοί από τους Μεσολογγίτες φορούσαν τοπικές ενδυμασίες. Τρία αεροπλάνα πετούσαν κατά τη διάρκεια της δοξολογίας, ενώ ένα από αυτά έριξε δάφνινο στεφάνι εντός του κήπου. Οι περίπου διακόσιοι επίσημοι προσκεκλημένοι παρευρέθηκαν σε επίσημο γεύμα και για την υποδειγματική τάξη κατά τη διάρκεια των εορτών φρόντισε ο διοικητής χωροφυλακής, Θούα και ο ανώτερος διοικητής χωροφυλακής Πελοποννήσου, Παπουλάκος. Κατά τη διάρκεια της τελετής αποκαλυπτηρίων απήγγειλε στίχους για το έπος του Μεσολογγίου ο δημοσιογράφος και ποιητής Χρηστοβασίλης, ενώ τον πανηγυρικό λόγο εκφώνησε ο δήμαρχος Αθηναίων, Κοτζιάς. Στο τέλος της τελετής ακούστηκε ο Γερμανικός ύμνος και παριστάμενοι Γερμανοί χαιρέτησαν «χιτλεριστί» (Πηγή 4, 5).

ΕΝΕΠΙΓΡΑΦΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΝΗΜΕΙΟΥ

Άνω μέρος της στήλης: ΣΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΠΟΥ ΕΔΩΣΑΝ/ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΗΡΩΙΚΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ (ακολουθεί ονομαστικός κατάλογος)
Βάθρο της στήλης: ΚΑΡΔΙΕΣ ΠΙΣΤΟΙ ΤΟΥ ΙΔΑΝΙΚΟΥ ΠΑΛΙΟΙ ΜΑ ΠΑΝΤΑ ΝΕΟΙ/ ΦΕΡΜΕΝΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΗΝ ΠΑΛΙΓΓΕΝΕΣΙΑ/ Η ΔΙΚΗ Η ΔΟΞΑ Η ΑΝΘΡΩΠΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΥΤΟΘΥΣΙΑ/ ΚΙ ΑΠ ΤΙΣ ΠΑΤΡΙΔΕΣ ΠΙΟ ΨΗΛΑ ΣΑΣ ΠΑΕΙ ΚΑΙ ΣΑΣ ΕΜΠΝΕΕΙ/ 1934/ ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

ΑΡΧΕΙΑΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Πληροφοριακά στοιχεία αρχειακών φωτογραφιών μνημείου

Εικόνα 1, υποτιτλισμός: «Μια γενική άποψις της στρατιωτικής παρατάξεως των επισήμων και του λαού κατά την χθεσινήν συγκινητικήν τελετήν εις το Ηρώον του Μεσολογγίου», Εστία, αρ. φ. 14002, 21-4-1935, σ. 4.

Εικόνα 2, υποτιτλισμός: « Ο Γερμανός πρεσβευτής κ. Άιζενλορ και οι υπουργοί κ.κ. Ροδόπουλος και Τρικούπης, κατά την διάρκειαν της χθεσινής τελετής του Μεσολογγίου», Εστία, αρ. φ. 14002, 21-4-1935, σ. 4.

Εικόνα 3, υποτιτλισμός: «Μια άλλη φωτογραφία από την χθεσινήν συγκινητικήν τελετήν εις το Μεσολόγγι. Τα κόλλυβα του μνημοσύνου των ηρώων, η περίφημος εικών της εξόδου και τα παλληκάρια του Μεσολογγίου εις το Ηρώον», Εστία, αρ. φ. 14002, 21-4-1935, σ. 4.